سردرد بعد از رابطه جنسی ممکن است ناشی از عوامل خوش‌خیم یا مشکلات جدی مانند خونریزی مغزی باشد. تشخیص صحیح این نوع سردرد نیاز به بررسی‌های تخصصی دارد. در کلینیک تخصصی سردرد، متخصص مغز و اعصاب با ارزیابی دقیق، انجام تصویربرداری مغزی و بررسی سایر عوامل، علت سردرد را تشخیص داده و بهترین روش درمان و پیشگیری را پیشنهاد می‌دهد.

سردرد مرتبط با فعالیت جنسی

سردرد مرتبط با فعالیت جنسی یکی از سندرم‌ های نادر سردرد است که در زمینه‌ یک محرک تکرارشونده‌ خاص رخ می‌دهد. شروع علائم ممکن است به تدریج در طول فعالیت جنسی یا به طور ناگهانی در زمان ارگاسم اتفاق بیفتد. 

سردرد اولیه مرتبط با فعالیت جنسی نادر است، اما شیوع و بروز دقیق آن ناشناخته باقی مانده است. یک مطالعه مبتنی بر جمعیت در دانمارک نشان داد که شیوع مادام‌العمر سردرد جنسی حدود ۱ درصد است. احتمالاً این شیوع کمتر از مقدار واقعی گزارش می‌شود، زیرا علائم معمولاً کوتاه‌ مدت هستند و بیماران ممکن است به دلیل خجالت، از بیان مشکلات مربوط به فعالیت‌های جنسی خودداری کنند.  

نسبت مردان به زنان در سردرد اولیه مرتبط با فعالیت جنسی تقریباً ۳ به ۱ است. میانگین سنی شروع این سردرد در مجموعه‌ای از گزارش‌های موردی بین ۳۷ تا ۳۹ سالگی ذکر شده است. با این حال، گزارش‌های دیگر نشان می‌دهند که این نوع سردرد می‌تواند در هر سنی که فرد از نظر جنسی فعال است ظاهر شود.  

سایر سندرم‌های اولیه سردرد در بیماران مبتلا به سردرد جنسی شایع هستند. در یک مطالعه، نرخ بالایی از میگرن (۲۵ درصد)، سردرد ناشی از فعالیت بدنی (۲۹ درصد) و سردرد تنشی (۴۵ درصد) در این بیماران گزارش شده است. سایر شرایط همراه با سردرد جنسی شامل سردرد خواب و همی‌کرانیا کونتینوا هستند.

علایم بالینی  

شروع سردرد همراه با فعالیت جنسی مشخصه‌ این سندرم است. علائم ممکن است در حین رابطه‌ جنسی یا خودارضایی رخ دهند و با فعالیت‌های جنسی بعدی تکرار شوند.  

درد سر  

سردرد مرتبط با فعالیت جنسی در حدود دو سوم بیماران به صورت دوطرفه و در یک سوم موارد یک‌طرفه است. محل درد معمولاً در ناحیه‌ پس‌سری (اکسیپیتال) یا به صورت منتشر است. این درد ممکن است به شکل فشاری یا ضربان‌ دار احساس شود و شدت آن از خفیف تا شدید متغیر باشد. علائم شدید معمولاً کوتاه‌ مدت هستند و در بیشتر بیماران تنها چند دقیقه طول می‌کشند، اما نوع خفیف تر آن ممکن است تا ۲۴ تا ۷۲ ساعت باقی بماند.  

انواع بالینی  

سردرد مرتبط با فعالیت جنسی به طور سنتی به دو نوع پیش‌ارگاسمی و ارگاسمی تقسیم می‌شود که هر یک ویژگی‌های بالینی متمایزی دارند:  

• سردرد پیش‌ارگاسمی: این نوع که به عنوان "نوع مبهم" شناخته می‌شود، معمولاً به شکل دردی فشاری یا کوبنده ظاهر می‌شود که در طول فعالیت جنسی آغاز شده و با افزایش هیجان جنسی به تدریج شدت می‌یابد. بیماران ممکن است همزمان با سردرد، افزایش انقباض در عضلات گردن و فک را نیز تجربه کنند. علائم اغلب بسیار کوتاه‌مدت هستند. در برخی گزارش‌ها، سردردهای جنسی به‌طور میانگین حدود ۳۰ دقیقه طول کشیده‌اند و دامنه‌ی آن‌ها از ۱ تا ۱۸۰ دقیقه متغیر بوده است. کمتر از یک‌سوم سردردهای اولیه مرتبط با فعالیت جنسی به این نوع تعلق دارند.  
• سردرد ارگاسمی: این نوع که به عنوان "نوع انفجاری" شناخته می‌شود، با شروع ناگهانی یک درد شدید در سر همراه است که دقیقاً قبل از ارگاسم یا در لحظه‌ی ارگاسم رخ داده و پس از آن با یک سردرد ضربان‌دار شدید همراه می‌شود. این نوع سردرد ممکن است به‌سرعت در کل سر منتشر شود. درد شدید معمولاً کمتر از ۱۵ دقیقه طول می‌کشد، اما سردرد ضربان‌دار پس از آن ممکن است برای چندین ساعت ادامه یابد. سردرد ارگاسمی تا ۷۰ درصد از موارد سردرد اولیه مرتبط با فعالیت جنسی را شامل می‌شود.

سردردهای جنسی ممکن است غیرقابل پیش‌بینی باشند و لزوماً در هر رابطه‌ی جنسی رخ ندهند.  

سردردهای شدید مرتبط با فعالیت جنسی ممکن است با تهوع و استفراغ همراه باشند. 

ارزیابی و تشخیص 

تشخیص سردرد اولیه مرتبط با فعالیت جنسی زمانی مطرح می‌شود که علائم مشخصه‌ ی این نوع سردرد در حین فعالیت جنسی بروز کنند. برای تأیید این تشخیص، لازم است احتمال خونریزی زیرعنکبوتیه (SAH) و سایر علل ثانویه رد شود. برای همین امر بسیار مهم است که بیمار در اولین فرصت به کلینیک سردرد یا متخصص مغز و اعصاب مراجه کند. 

معیارهای تشخیصی

معیارهای تشخیصی برای سردرد اولیه مرتبط با فعالیت جنسی بر اساس نسخه‌ سوم طبقه‌ بندی بین‌المللی اختلالات سردرد (ICHD-3) به شرح زیر است:  

• (A)حداقل دو حمله‌ی درد در ناحیه‌ی سر و/یا گردن که تمام معیارهای زیر را برآورده کند.  
• (B) سردردی که در اثر فعالیت جنسی ایجاد شده و فقط در حین فعالیت جنسی رخ دهد.  
• (C) یکی یا هر دو مورد زیر وجود داشته باشد:   
• شدت درد با افزایش هیجان جنسی بیشتر شود. 
• درد ناگهانی و انفجاری درست قبل یا همزمان با ارگاسم رخ دهد.  
• (D) مدت زمان درد بین ۱ دقیقه تا ۲۴ ساعت با شدت زیاد و یا تا ۷۲ ساعت با شدت خفیف باشد.  
• (E) سردرد را نتوان با تشخیص دیگری در ICHD-3 توضیح داد.  
• در صورتی که فقط یک حمله‌ سردرد رخ داده باشد که معیارهای B تا D را برآورده کند یا حداقل دو حمله‌ سردرد وجود داشته باشد که معیار B و یکی از معیارهای C یا D را برآورده کند، تشخیص سردرد اولیه محتمل مرتبط با فعالیت جنسی توسط متخصص مغز و اعصاب در نظر گرفته می‌شود.  

رویکرد ما در کلینیک سردرد

بیمارانی که علائم شدید و ناگهانی دارند، به‌ ویژه آن‌هایی که سردردشان بطور ناگهانی در حین ارگاسم آغاز می‌شود، باید فوراً برای رد احتمال SAH  و سایر شرایط حاد که ممکن است با سردرد رعد آسا ظاهر شوند، ارزیابی شوند.  

ارزیابی برای خونریزی زیرعنکبوتیه در بیماران با علائم سردرد ارگاسمی 

ارزیابی فوری برای بیمارانی که سردردهای ناگهانی از نوع ارگاسمی دارند توسط متخصص مغز و اعصاب ضروری است تا احتمال SAH و سایر علل ثانویه رد شود. سردرد ارگاسمی به دلیل شباهتش به سردرد ناشی از SAH نگران‌کننده است، زیرا بین ۴ تا ۱۲ درصد از بیماران مبتلا به SAH ناشی از پارگی آنوریسم، رابطه‌ی جنسی را به‌ عنوان عامل تحریک‌ کننده‌ سردرد گزارش کرده‌اند.  

بررسی‌های لازم برای رد احتمال SAH شامل موارد زیر است:  

- سی‌تی اسکن مغز برای شناسایی خونریزی حاد  

- پونکسیون کمری (LP) برای بررسی وجود زانتوکرومیا در مایع مغزی-نخاعی (CSF)  

در صورتی که بررسی‌های اولیه توسط مغز و اعصاب  تشخیصی نباشند (مثلاً وجود خون در CSF به دلیل پونکسیون تروماتیک) یا بررسی‌ها با تأخیر انجام شوند (بیش از دو هفته از شروع علائم)، آزمایش‌های تکمیلی مانند آنژیوگرافی دیجیتال سابترکشن و ام‌آر‌آی مغز با گادولینیوم ممکن است مورد نیاز باشند.  

ارزیابی سایر علل ثانویه در همه‌ی بیماران

برای بیمارانی که سردرد ارگاسمی دارند ولی SAH در آن‌ها رد شده است و همچنین برای بیمارانی که دچار سردرد جدید پیش‌ارگاسمی با ماهیت مبهم هستند، پیشنهاد می‌شود که برای رد سایر علل ثانویه مورد بررسی قرار گیرند.  

بیمارانی که دارای سابقه‌ی مزمن و تکرارشونده‌ی سردردهای مشابه و معاینه‌ی طبیعی هستند، ممکن است نیاز به ارزیابی‌های تشخیصی بیشتر نداشته باشند.  

علل ثانویه‌ی سردرد جنسی شامل موارد زیر است: 

• سندرم تنگی عروق برگشت‌پذیر مغزی(RCVS)  
• خونریزی داخل مغزی 
• سندرم برگشت‌پذیر لکوانسفالوپاتی خلفی 
• دیسکسیون شریان‌های گردنی  
• ترومبوز وریدهای مغزی  
• ایسکمی قلبی 
• میگرن مزمن

بررسی‌های پیشنهادی برای رد علل ثانویه شامل: 

• سی‌تی آنژیوگرافی (CTA) یا ام‌آر آنژیوگرافی (MRA) از سر و گردن  
• ام‌آر‌آی مغز و ام‌ آرونوگرافی با گادولینیوم 
• آزمایش خون و بررسی مواد سمی در ادرار  
• الکتروکاردیوگرام (ECG)  
• نوار مغز (EEG)
• سونوگرافی داپلر عروق مغز و کاروتید (TCCS)

آزمایش‌های تکمیلی برای رد علل نادرتر سردردهای رعدآسا معمولاً برای بیمارانی انجام می‌شود که علائم غیرمعمول دارند یا یافته‌های اولیه‌ی مشکوک دارند.  

تشخیص سردرد جنسی اولیه (خوش‌خیم) 

در صورتی که هیچ علت ساختاری، عروقی یا دارویی پس از بررسی‌های جامع یافت نشود، احتمال یک سندرم سردرد جنسی اولیه (خوش‌خیم) بیشتر می‌شود.

تشخیص افتراقی  

سردردهایی که در حین فعالیت جنسی رخ می‌دهند ممکن است یک اختلال اولیه و خوش‌خیم باشند، اما همچنین می‌توانند نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای جدی و بالقوه بدخیم باشند. تشخیص افتراقی برای سردردهای جنسی شامل موارد زیر است:  

۱. خونریزی زیرعنکبوتیه (SAH)  

۲. سندرم تنگی عروق مغزی برگشت‌ پذیر (RCVS)  

۳. خونریزی داخل مغزی (ICH)    

۴. سندرم لکوانسفالوپاتی خلفی برگشت‌ پذیر (RPLS)  

۵. سکته‌ ایسکمیک مغزی  

۶. دیسکسیون شریان‌های مغزی و گردنی (کاروتید یا ورتبرال) 

۷. ترومبوز وریدهای مغزی (CVT) 

۸. هیپوتانسیون خودبه‌خودی داخل جمجمه‌ای  

۹. مننژیت و انسفالیت   

۱۱. سایر علل گزارش‌شده: 

• سینوزیت  
• گلوکوم  
• هایپوگلیسمی  
• میکسدم  
• کم‌خونی  
• بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD)  
• بیماری کوشینگ  
• انسداد آئورت شکمی
• میگرن مزمن

درمان

درمان سردرد اولیه مرتبط با فعالیت جنسی شامل درمان علامتی برای تسکین علائم حاد و درمان پیشگیرانه برای کاهش فراوانی و شدت حملات آینده است.  

۱. درمان علامتی حاد 

ما پیشنهاد می‌کنیم که تریپتان‌ ها به‌عنوان خط اول درمان برای اکثر بیماران با سردرد اولیه مرتبط با فعالیت جنسی استفاده شوند. ترجیح ما فرم‌های بینی (اینترانازال) یا تزریقی زیرجلدی است، زیرا تجربه بالینی نشان داده است که اثرگذاری سریع و سهولت استفاده دارند. گزینه‌های دارویی شامل موارد زیر هستند:  

• زولمی تریپتان۵ میلی‌گرم اسپری بینی  
• سوماتریپتان ۳، ۴ یا ۶ میلی‌گرم تزریق زیرجلدی  

 در یک مطالعه‌ موردی کوچک روی بیماران مبتلا به سردرد ارگاسمی، درمان حاد با تریپتان‌ ها در حدود نصف بیماران مؤثر بوده است.  

گزینه‌های جایگزین برای بیمارانی که نمی‌توانند تریپتان مصرف کنند:  

برای بیماران دارای عدم تحمل یا ممنوعیت مصرف تریپتان و یا بیمارانی که علائم شان پس از مصرف تریپتان برطرف نشود، از داروهای جایگزین استفاده می‌شود. ما معمولاً داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID) یا داروهای ضد تهوع را ترجیح می‌دهیم، زیرا در درمان حاد سایر سردردهای اولیه نیز مؤثر بوده‌اند. گزینه‌های درمانی شامل موارد زیر هستند:  

🔹 ناپروکسن۵۰۰ میلی‌گرم خوراکی  

🔹 کتورولاک ۳۰ میلی‌گرم وریدی (IV) یا ۶۰ میلی‌گرم عضلانی (IM)  

🔹 متوکلوپرامید ۱۰ میلی‌گرم وریدی  

🔹 پروکلرپرازین۱۰ میلی‌گرم وریدی یا عضلانی  

داروهای ضد تهوع (آنتی‌امتیک‌ها) برای بیماران مسن‌تر و افراد در معرض خطر عوارض جانبی NSAIDها (مشکلات قلبی-عروقی، گوارشی یا کلیوی) ترجیح داده می‌شوند.

۲.درمان پیشگیرانه  

برایاکثر بیماران با علائم عودکننده (۲ یا بیشتر حمله‌ی سردرد مرتبط با فعالیت جنسی)، ما پیشنهاد می‌کنیم که ایندومتاسین یا پروپرانولول به‌عنوان درمان پیشگیرانه‌ی اولیه استفاده شود. در بیمارانی که ایندومتاسین یا پروپرانولول را تحمل نمی‌کنند یا به آن‌ها پاسخ نمی‌دهند، ازسوماتریپتان استفاده می‌شود.  

در بیشتر بیماران، ما درمان پیشگیرانه‌ی پیش‌بینی‌شده (استفاده‌ دارو قبل از رابطه‌ جنسی) را به  درمان روزانه ترجیح می‌دهیم، زیرا این روش خطر عوارض جانبی ناشی از مصرف طولانی‌مدت دارو را کاهش می‌دهد. اما بیمارانی که حملات مکرر دارند و نمی‌توانند از روش پیش‌بینی‌شده پیروی کنند، ممکن است درمان روزانه را ترجیح دهند. 

۱. درمان پیش‌بینی‌شده 

ما پیشنهاد می‌کنیم که درمان پیش‌بینی‌شده  معمولاً ۳۰ تا ۶۰ دقیقه قبل از فعالیت جنسی انجام شود. دوز اولیه و گزینه‌های درمانی شامل:  

• ایندومتاسین ۲۵ میلی‌گرم خوراکی (با تنظیم دوز تا ۱۵۰ میلی‌گرم در صورت نیاز)  
• پروپرانولول ۴۰ میلی‌گرم خوراکی (با تنظیم دوز تا ۲۰۰ میلی‌گرم در صورت نیاز)  
• سوماتریپتان۶ میلی‌گرم تزریق زیرجلدی  

انتخاب دارو بسته به شرایط بیمار: 

• پروپرانولول برای بیمارانی که در معرض خطر عوارض ایندومتاسین هستند (مشکلات قلبی-عروقی، گوارشی یا کلیوی) ترجیح داده می‌شود.  
• ایندومتاسین برای بیمارانی که در معرض خطر عوارض پروپرانولول هستند (برادی‌کاردی، افت فشار خون، مشکلات هدایت قلبی، بیماری‌های انسدادی راه هوایی) ترجیح داده می‌شود.  
• برای بیمارانی که ایندومتاسین را به‌صورت مزمن یا با دوز بالا مصرف می‌کنند، مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI) جهت محافظت گوارشی توصیه می‌شود.

پیش‌آگهی

پیش‌آگهی برای سردرد اولیه ناشی از فعالیت جنسی معمولاً بسیار خوب است، حتی در مواردی که با علائم عصبی گذرا همراه باشد. در یک مطالعه موردی که شامل ۶۰ بیمار با پیگیری متوسط ۳۶ ماه بود، علائم تنها یک بار در ۷۵ درصد افراد رخ داد. در بین بیمارانی که در ابتدا دچار سردرد جنسی مزمن بودند، نرخ بهبودی در سه سال ۶۹ درصد گزارش شد.  

موارد نادری از نقص عصبی پایدار پس از سردردهای جنسی گزارش شده است؛ هرگونه نقص پایدار نیاز به بررسی برای ارزیابی احتمال سکته مغزی یا سایر علل زمینه‌ای دارد.

درمان بیماری‌های مغز و اعصاب و ستون فقرات