فلج بلز نوعی فلج ناگهانی عضلات یک طرف صورت است که معمولاً موقتی بوده و اغلب به علت التهاب عصب صورت رخ می‌دهد. متخصص مغز و اعصاب با معاینه دقیق و درمان‌هایی مانند داروهای ضدالتهاب و فیزیوتراپی، به تسریع روند بهبودی کمک می‌کند.
فلج بلز چیست؟
فلج بلز یکی از شایع‌ترین علل فلج ناگهانی و یک‌طرفه صورت است که معمولاً به‌طور ناگهانی طی چند ساعت تا چند روز ظاهر می‌شود. این بیماری در اثر اختلال در عملکرد عصب صورتی (عصب هفتم کرانیال) به وجود می‌آید و باعث ضعف یا فلج عضلات صورت می‌شود. فلج بلز که به نام آناتومیست اسکاتلندی چارلز بل نامگذاری شده، یک سندرم شایع بالینی با علت نامشخص است که در آن، فلج یا ضعف حاد، یک‌طرفه و ناگهانی عضلاتی که توسط عصب صورت (عصب جمجمه ای هفتم) عصب گیری می‌شوند، طی چند ساعت تا چند روز ظاهر می‌شود. این بیماری شایع‌ترین علت آسیب به عصب صورت و مونونوروپاتی حاد است. احتمال ابتلا در سمت راست یا چپ صورت برابر است. عوامل خطر به خوبی مشخص نشده‌اند، هرچند برخی بیماران گزارش می‌دهند که پیش از شروع علائم، در معرض جریان باد یا پنکه به مدت چند ساعت روی سمت درگیر بوده‌اند. این بیماری با دیابت، بارداری و فشار خون بالا نیز مرتبط دانسته شده است.
چه کسانی بیشتر در معرض فلج بلز هستند؟
فلج بلز می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما در دهه‌های سوم تا پنجم زندگی شیوع بیشتری دارد. مردان و زنان به یک اندازه در معرض این بیماری قرار دارند. همچنین دیده شده است که بیماران مبتلا به دیابت، زنان باردار و افرادی که فشار خون بالا دارند، بیشتر در معرض ابتلا به فلج بلز قرار دارند.
فلج بلز شایع‌ترین علت فلج یک طرفه صورت است و سالانه حدود ۴۰,۰۰۰ نفر را در ایالات متحده درگیر می‌کند. حدود ۱ نفر از هر ۶۰ نفر در طول زندگی خود به آن مبتلا می‌شوند.
علت فلج بلز چیست؟
علت دقیق فلج بلز ناشناخته است، اما برخی فرضیه‌ها، علت فلج بلز را فعال شدن مجدد ویروس نهفته هرپس سیمپلکس، یا واریسلا زوستر، و احتمالاً ویروس هرپس انسانی نوع ۶ عنوان کرده‌اند. همچنین بیماری لایم در موارد فلج دوطرفه صورت اغلب مطرح می‌شود.
علائم فلج بلز چیست؟
- ضعف یا فلج ناگهانی در یک طرف صورت
- عدم توانایی در بستن چشم در سمت درگیر
- ریزش آب دهان از یک طرف
- کاهش حس چشایی در دوسوم جلویی زبان
- حساسیت به صدا در سمت درگیر
- خشکی چشم یا دهان
درد معمولاً وجود ندارد مگر در سندرم رمزی هانت (که در بخش بعدی آمده است)، که ناشی از ویروس زوستر است و معمولاً همراه با بثورات وزیکول دار در توزیع حسی عصب هفتم در گوش همان‌طرف است.
بیماران معمولاً با ضعف یا فلج کامل یک‌طرفه صورت مراجعه می‌کنند، که شدت آن با مقیاس هاوس-براکمن از ۱ تا ۶ درجه‌بندی می‌شود و این بر اساس اندازه‌گیری حرکات ابرو و دهان تعیین می‌گردد.
بسته به محل ضایعه، ممکن است ضعف صورت با کاهش اشک ریزی ویا اختلال چشایی در دوسوم جلویی زبان در سمت مبتلا همراه باشد و رفلکس پلک زدن ضعیف یا غایب است.
با توجه به عصب گیری عضله استاپدیوس توسط عصب صورت، ممکن است حساسیت به صدا در سمت مبتلا افزایش یابد.
نباید علائمی مانند اختلال در حرکات چشم، تغییر بینایی یا سایر علائم بولبار مانند دیسفاژی (اختلال بلع) یا بی‌حسی صورت وجود داشته باشد. در صورت وجود این علائم، باید به دنبال تشخیص دیگری بود.
تشخیص فلج بلز چگونه است؟
برای تشخیص فلج بلز، معاینه بالینی دقیق توسط متخصص مغز و اعصاب کافی است. در بیشتر موارد نیازی به انجام آزمایشات تصویربرداری یا الکترودیاگنوستیک نیست. اما اگر علائم بیمار طی سه ماه بهبود نیابد یا علائم جدیدی ظاهر شود، بررسی‌های تکمیلی مانند نوار عصب و عضله (EMG) یا MRI ممکن است انجام شود.
درمان فلج بلز توسط متخصص مغز و اعصاب
متخصص مغز و اعصاب با ارزیابی شدت علائم، بهترین درمان را برای بیمار انتخاب می‌کند. درمان‌های اصلی شامل:
- کورتون (پردنیزولون): مصرف به‌موقع داروهای ضدالتهاب می‌تواند روند بهبودی را تسریع کند.یک مطالعه بزرگ تصادفی کنترل‌شده نشان داد که ۹۴٪ از بیمارانی که پردنیزولون ۲۵ میلی‌گرم دوبار در روز به مدت ۱۰ روز دریافت کردند، در ۹ ماه بعد بهبودی خوبی داشتند.
- داروهای ضدویروسی: گاهی همراه با کورتون تجویز می‌شود، به‌ویژه اگر شک به عفونت ویروسی وجود داشته باشد. مطالعات نشان داده است که آسیکلوویر با دوز ۴۰۰ میلی‌گرم پنج بار در روز به مدت ۱۰ روز هیچ فایده‌ای نداشت، هرچند مطالعه بزرگی دیگر نشان داد که والاسیکلوویر با دوز ۱ گرم در روز به مدت ۵ روز ممکن است مفید باشد.
- مراقبت از چشم: استفاده از قطره اشک مصنوعی و پچ چشمی برای جلوگیری از خشک شدن و آسیب به قرنیه ضروری است. مهم است که بیماران درگیر، چشم ضعیف‌شده را شب‌ها با پچ بپوشانند، زیرا ضعف در بستن چشم ممکن است باعث خشکی چشم و ساییدگی قرنیه شود. همچنین باید قطره‌های چشمی مانند اشک مصنوعی و پمادهای روان‌کننده تجویز شوند.
- فیزیوتراپی: در موارد شدید ضعف یا فلج کامل، تمرینات فیزیوتراپی برای بازیابی عملکرد عضلات صورت مفید است.
فیزیوتراپی زودهنگام ممکن است به‌ویژه در موارد ضعف شدید یا فلج کامل مفید باشد. دستورالعمل‌های بالینی سال ۲۰۱۳ آکادمی گوش و حلق و بینی آمریکا توصیه می‌کنند که درمان ضدویروسی همراه با استروئید خوراکی در طی ۷۲ ساعت از شروع علائم ارائه شود، هرچند در مورد استفاده از فیزیوتراپی، طب سوزنی یا ارجاع برای جراحی اظهار نظری نشده است.
آکادمی نورولوژی آمریکا به روزرسانی ای در مورد توصیه‌های مربوط به استروئیدها و درمان ضدویروسی منتشر کرد که در آن آمده است: استروئیدها باید به بیماران با فلج جدید پیشنهاد شوند و درمان ضدویروسی نیز ممکن است ارائه شود، اگرچه احتمالاً تأثیر آن در بهترین حالت اندک است.
پیش‌آگهی و روند بهبودی
بیش از ۸۰٪ از بیماران مبتلا به فلج بلز، بهبودی کامل یا تقریباً کامل پیدا می‌کنند. اگر عصب به طور کامل آسیب دیده باشد، ممکن است برخی حرکات ناخواسته (سینکینزی) در آینده ظاهر شوند. در موارد نادر، جراحی ترمیمی صورت ممکن است پیشنهاد شود. پیش‌آگهی آسیب عصب صورت پس از فلج بل نیز مورد بحث قرار گرفته است. به طور کلی، حفظ دامنه‌های حرکتی عصب در بررسی‌های هدایت عصبی پس از ۷ تا ۱۰ روز نشان‌دهنده حفظ یکپارچگی آکسونی است و پیش‌آگهی خوبی برای بهبود دارد. در مقابل، کاهش سریع دامنه حرکتی عصب نشان‌دهنده درگیری بارز آکسونی، دژنراسیون والان و احتمال کمتر برای بهبود عملکردی است.
علائم در ابتدا طی ۴۸ تا ۷۲ ساعت شدیدتر می‌شوند، ولی در چند هفته آینده، روند بهبود آغاز می‌شود. بیشتر افراد طی ۳ ماه توانایی کامل صورت را باز می‌یابند.
- آیا فلج بلز دائمی است؟
در بیشتر موارد خیر؛ بیماران ظرف چند هفته تا چند ماه بهبود پیدا می‌کنند.
- آیا فلج بلز می‌تواند دوباره عود کند؟
عود بیماری نادر است، اما در صورت بروز باید بررسی بیشتر توسط متخصص مغز و اعصاب انجام شود.
- آیا باید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنم؟
بله؛ برای تشخیص دقیق، درمان به‌موقع و جلوگیری از عوارض، مراجعه به متخصص مغز و اعصاب ضروری است.
نتیجه‌گیری
فلج بلز یکی از شایع‌ترین علل فلج ناگهانی صورت است که با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب توسط متخصص مغز و اعصاب، در بیشتر موارد بهبود کامل حاصل می‌شود. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با علائمی مشابه مواجه شدید، توصیه می‌شود هرچه سریع‌تر با متخصص مغز و اعصاب مشورت کنید.
